Η κρητική μαχαιροποιεία μέσα στο χρόνο

Όλοι έχουμε ακούσει μια ιστορία για το διάσημο Κρητικό μαχαίρι, την παράδοση του οποίου συνεχίζουν σήμερα μερικοί έμπειροι τεχνίτες στην πόλη των Χανίων.

Θα βρείτε μια μεγάλη ποικιλία από Κρητικά μαχαίρια στα καταστήματα της πόλης των Χανίων, κάποια από αυτά μάλιστα φτιαγμένα με την πρωτότυπη παραδοσιακή μέθοδο. Εκτός από βασικό εργαλείο που ήταν όλα τα προηγούμενα χρόνια στην Κρήτη, το μαχαίρι έγινε σήμερα και ένα από τα ενθύμια που μπορεί να πάρει κανείς μαζί του από το όμορφο αυτό νησί.

Οι καλύτεροι παραδοσιακοί μαχαιροποιοί των Χανίων, εδώ και αιώνες, βρίσκονται γύρω από την οδό Σήφακα, ένα μικρό δρόμο στα βόρεια της συνοικίας της Σπλάντζιας

στην Παλιά Πόλη. Σήμερα αυτοί που ασχολούνται με την παραδοσιακή μαχαιροποιεία στα Χανιά είναι ελάχιστοι, και αυτό κάνει τα χειροποίητα μαχαίρια τους ακόμη πιο σπάνια.

Το μαχαίρι, σε όλους τους περασμένους αιώνες, υπήρξε βασικό εργαλείο των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Στη Κρήτη όμως οι παραδοσιακοί τεχνίτες έφεραν την ποιότητα της κατασκευής του σε άλλο επίπεδο, με αποτέλεσμα αυτό να γίνει βασικό στοιχείο της Κρητικής ενδυμασίας και κουλτούρας, αλλά και πολύτιμο προϊόν που εξαγόταν και στην υπόλοιπη Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό.

Τα χειροποίητα Κρητικά μαχαίρια γίνονταν – και εξακολουθούν να γίνονται – από έμπειρους τεχνίτες στο χέρι, με το σμίλευμα της λάμας από ανοξείδωτο ατσάλι, την προσεκτική επεξεργασία της, και στη συνέχεια την κατασκευή της λαβής και της θήκης του. Η χειροποίητη μαχαιροποιεία ήταν πάντοτε μια δύσκολη δουλειά, λόγω της μεγάλης ζέστης στην οποία πρέπει να δουλεύει ο τεχνίτης, της κάπνας, αλλά και των πολλών και συχνών μικροτραυματισμών κατά τη διάρκεια της δουλειάς. Αυτό ήταν τις τελευταίες δεκαετίες αποτρεπτικό για πολλούς νέους τεχνίτες που προσπάθησαν να συνεχίσουν να κάνουν αυτήν τη δουλειά.

Ένα χαρακτηριστικό στοιχείο που έχουν τα Κρητικά μαχαίρια είναι η διχαλωτή λαβή τους, στο άνοιγμα της οποίας μπαίνει το δάχτυλο για μεγαλύτερη σταθερότητα στον χειρισμό του. Ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι η άκρη της λεπίδας τους, η οποία είναι σε σχήμα “V”.

Το πιο συνηθισμένο παραδοσιακό Κρητικό μαχαίρι είναι η κοφτερή “σαΐτα”. Σε πολλές περιπτώσεις τα Κρητικά μαχαίρια έχουν πολύ ιδιαίτερες λαβές, π.χ. από κέρατο κατσίκας, αλλά και ιδιαίτερα περίτεχνες θήκες, όπως κάποιες από καθαρό ασήμι που είναι πολύ περίτεχνα σκαλισμένες, και οι οποίες συνοδεύουν κάποια σπάνια “συλλεκτικά” μαχαίρια. Αν δείτε με προσοχή τα μαχαίρια προς πώληση σε ένα παραδοσιακό μαχαιροποιείο στα Χανιά, θα εκπλαγείτε από τη μεγάλη ποικιλία τους και τη δημιουργική φαντασία που έχουν βάλει οι τεχνίτες κατά την κατασκευή τους.

Αν και στην εποχή μας είναι πλέον ελάχιστοι οι τεχνίτες αυτοί στην πόλη των Χανίων, μια επίσκεψη σε ένα παραδοσιακό Κρητικό μαχαιροποιείο είναι ακόμη και σήμερα μια ξεχωριστή εμπειρία για κάθε επισκέπτη.

Ένα από τα πρώτα εργαλεία τα οποία κατασκεύασε ο άνθρωπος και το οποίο τον βοήθησε να επιβιώσει στη δύσκολη εποχή της αυγής του πολιτισμού είναι το μαχαίρι, το πρώτο αγχέμαχο όπλο. Για την κατασκευή του, μιμήθηκε στο σχήμα τα νύχια των άγριων ζώων, με τα οποία αυτά έπιαναν και φόνευαν τη λεία τους.

Στη Μινωική Κρήτη, η οποία μας κληροδότησε αρκετά λαμπρά έργα ενός προηγμένου και ταυτόχρονα ιδιόμορφου πολιτισμού, κατασκευάστηκαν αξιόλογα μαχαίρια, ελάχιστα δείγματα των οποίων έφτασαν μέχρι την εποχή μας.

 Στο μουσείο του Ηρακλείου μάλιστα, φυλάσσεται αγαλματίδιο πολεμιστή από τη Σητεία, Μινωικής εποχής, οπλισμένου με μαχαίρι το οποίο παρουσιάζει μερικές ομοιότητες με τα σύγχρονα Κρητικά μαχαίρια. Αξίζει ιδιαίτερα να τονιστεί ότι, σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία, τα αγχέμαχα όπλα και τα πολεμικά κράνη γεννήθηκαν στην Κρήτη, αφού εφευρέτες τους θεωρούνται οι Κουρήτες, ακόλουθοι του Δία.

Οι Βενετοί κράτησαν την Κρήτη κάτω από την εξουσία τους για περισσότερα από 450 χρόνια. Στο γεγονός αυτό συνέβαλε η εξαιρετική οργάνωση της διοικητικής τους μηχανής και το αμυντικό σύστημα το οποίο είχαν αναπτύξει στο νησί, σύμφωνα με το οποίο εκτός από τις ισχυρές τακτικές στρατιωτικές δυνάμεις, η άμυνα ενισχυόταν από την τοπική πολιτοφυλακή Κρητικών τοξοτών φημισμένων σε ολόκληρη την ανατολή και από τις δυνάμεις των Ελλήνων και Ιταλών γαιοκτημόνων του νησιού. Οι τελευταίες αυτές δυνάμεις εξοπλίζονταν ασφαλώς με όπλα τα οποία κατασκεύαζαν επιτόπια Κρητικοί τεχνίτες.

Με βάση τα επίσημα καταγεγραμμένα ιστορικά στοιχεία, η πρώτη σημαντική συστηματική χρήση του Κρητικού μαχαιριού για πολεμικούς λόγους έγινε κατά την Επανάσταση των Ψαρομηλίγκων, μιας οικογένειας ευγενών, κατά των Ενετών, στα μέσα του 14ου αιώνα. Από τότε και στη συνέχεια το μαχαίρι έγινε αναπόσπαστο κομμάτι κάθε Κρητικού που σεβόταν τον εαυτό του.

Σύμφωνα με την προφορική παράδοση, την εποχή της Βενετοκρατίας υπήρχαν μαχαιράδικα στο Ηράκλειο της Κρήτης, εγκαταστημένα στην ίδια ακριβώς θέση που βρίσκονται και σήμερα.

Η μεγάλη άνθηση, όμως, της παραδοσιακής μαχαιροποιείας στην πόλη των Χανίων ήρθε μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Οθωμανούς το 1669. Τότε ήταν που για πρώτη φορά η περιοχή γύρω από την οδό Σήφακα άρχισε να γεμίζει με μαχαιροποιεία.Σε αυτήν τη μικρή γειτονιά της πόλης των Χανίων, δίπλα στα Μεσαιωνικά Τείχη της πόλης, άνοιξαν τα πρώτα μαγαζιά, κυρίως από Τούρκους και Αρμένιους. Σύντομα όμως οι εφευρετικοί Κρητικοί έμαθαν την τέχνη της μαχαιροποιείας από τους παραπάνω και άνοιξαν τα δικά τους εργαστήρια, εξελίσσοντας την Κρητική μαχαιροποιεία σε πραγματική τέχνη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η φήμη των μαχαιροποιών των Χανίων να φτάσει πολύ πιο μακριά από τα όρια των Χανίων και της Κρήτης τα χρόνια που ακολούθησαν.

Η Κρητική μαχαιροποιεία έφτασε στο απόγειο της δόξας της στα οικογενειακά εργαστήρια της πόλης των Χανίων, που βρίσκονταν κυρίως γύρω από την οδό Σήφακα. Στα εργαστήρια αυτά τους περασμένους αιώνες υπήρχαν ονομαστοί τεχνίτες που δημιουργούσαν μαχαίρια περιζήτητα σε όλο το νησί – αλλά και πολύ πέρα από αυτό.

Μέχρι σήμερα η άποψη που κυριαρχεί είναι ότι το κρητικό μαχαίρι συγγενεύει με το Μπιτσάκ (Μπιτσάκ σημαίνει μαχαίρι, μπιτσακτσής σημαίνει μαχαιράς και μπιτσακτσίδικα σημαίνει μαχαιράδικα) και η τεχνοτροπία του ξεκίνησε με την κατοχική άφιξη των Τούρκων στο νησί, το 1669.

Η συναισθηματική αλλά και πρακτική πολεμική αξία του Κρητικού μαχαιριού συνεχίστηκε και στον αιώνα μας, αφού το Κρητικό μαχαίρι υπήρξε απαραίτητο συμπλήρωμα της πολεμικής εξάρτησης του Κρητικού παλικαριού στο Μακεδονικό αγώνα, στους Βαλκανικούς πολέμους, στη Μικρασιατική εκστρατεία, ακόμα και κατά τη διάρκεια του Β΄ παγκοσμίου πολέμου όπου οι Κρητικοί αντάρτες ήταν οπλισμένοι και με το παραδοσιακό τους Κρητικό μαχαίρι, σύμβολο της Κρητικής αντρειοσύνης και του πνεύματος αντίστασης της Κρήτης εναντίον κάθε κατακτητή.

Με την ονομασία  «η Μάχη της Κρήτης» έμεινε στην ιστορία η αεραποβατική επιχείρηση, που επιχείρησε η Ναζιστική Γερμανία κατά της Κρήτης στις 20 Μαΐου 1941 και η οποία έληξε δώδεκα μέρες μετά, την 1η Ιουνίου, με την κατάληψη της Μεγαλονήσου. Ήταν μία από τις σημαντικότερες μάχες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, με πολλές πρωτιές σε επιχειρησιακό επίπεδο.

Η γερμανική επίθεση εκδηλώθηκε στις 8 το πρωί της 20ης Μαΐου 1941, με τη ρίψη αλεξιπτωτιστών σε δύο μέτωπα: στο αεροδρόμιο του Μάλεμε και στην ευρύτερη περιοχή των Χανίων. Τα πρώτα κύματα των αλεξιπτωτιστών ήταν εύκολη λεία για τους Νεοζηλανδούς και τους Έλληνες που υπεράσπιζαν το Μάλεμε. Στις μάχες έλαβε μέρος και μεγάλος αριθμός αμάχων με ό,τι όπλο είχε στη διάθεσή του, από μαχαίρια ως όπλα από την εποχή της Κρητικής Επανάστασης.

Στις 2 Ιουνίου 1941, Γερμανοί αλεξιπτωτιστές εκτέλεσαν τους άρρενες κατοίκους του χωριού Κοντομαρί των Χανίων, ως αντίποινα για τη συμμετοχή τού ντόπιου πληθυσμού στη Μάχη της Κρήτης. Η σφαγή στο Κοντομαρί, που βρίσκεται 18 χιλιόμετρα δυτικά των Χανίων και 3 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του αεροδρομίου του Μάλεμε, ήταν τα πρώτα από μία σειρά αντιποίνων που έγιναν στην Κρήτη από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής. Γερμανικές στρατιωτικές αναφορές έκαναν λόγο για επιθέσεις κρητικών κατά στρατιωτών τους με μαχαίρια, τσεκούρια, ακόμα και δρεπάνια.

Όλοι έχουμε ακούσει μια ιστορία για το διάσημο Κρητικό μαχαίρι, την παράδοση του οποίου συνεχίζουν σήμερα μερικοί έμπειροι τεχνίτες στην πόλη των Χανίων.

Θα βρείτε μια μεγάλη ποικιλία από Κρητικά μαχαίρια στα καταστήματα της πόλης των Χανίων, κάποια από αυτά μάλιστα φτιαγμένα με την πρωτότυπη παραδοσιακή μέθοδο. Εκτός από βασικό εργαλείο που ήταν όλα τα προηγούμενα χρόνια στην Κρήτη, το μαχαίρι έγινε σήμερα και ένα από τα ενθύμια που μπορεί να πάρει κανείς μαζί του από το όμορφο αυτό νησί.

Οι καλύτεροι παραδοσιακοί μαχαιροποιοί των Χανίων, εδώ και αιώνες, βρίσκονται γύρω από την οδό Σήφακα, ένα μικρό δρόμο στα βόρεια της συνοικίας της Σπλάντζιας

στην Παλιά Πόλη. Σήμερα αυτοί που ασχολούνται με την παραδοσιακή μαχαιροποιεία στα Χανιά είναι ελάχιστοι, και αυτό κάνει τα χειροποίητα μαχαίρια τους ακόμη πιο σπάνια.

Το μαχαίρι, σε όλους τους περασμένους αιώνες, υπήρξε βασικό εργαλείο των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο. Στη Κρήτη όμως οι παραδοσιακοί τεχνίτες έφεραν την ποιότητα της κατασκευής του σε άλλο επίπεδο, με αποτέλεσμα αυτό να γίνει βασικό στοιχείο της Κρητικής ενδυμασίας και κουλτούρας, αλλά και πολύτιμο προϊόν που εξαγόταν και στην υπόλοιπη Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό.

Τα χειροποίητα Κρητικά μαχαίρια γίνονταν – και εξακολουθούν να γίνονται – από έμπειρους τεχνίτες στο χέρι, με το σμίλευμα της λάμας από ανοξείδωτο ατσάλι, την προσεκτική επεξεργασία της, και στη συνέχεια την κατασκευή της λαβής και της θήκης του. Η χειροποίητη μαχαιροποιεία ήταν πάντοτε μια δύσκολη δουλειά, λόγω της μεγάλης ζέστης στην οποία πρέπει να δουλεύει ο τεχνίτης, της κάπνας, αλλά και των πολλών και συχνών μικροτραυματισμών κατά τη διάρκεια της δουλειάς. Αυτό ήταν τις τελευταίες δεκαετίες αποτρεπτικό για πολλούς νέους τεχνίτες που προσπάθησαν να συνεχίσουν να κάνουν αυτήν τη δουλειά.

Ένα χαρακτηριστικό στοιχείο που έχουν τα Κρητικά μαχαίρια είναι η διχαλωτή λαβή τους, στο άνοιγμα της οποίας μπαίνει το δάχτυλο για μεγαλύτερη σταθερότητα στον χειρισμό του. Ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι η άκρη της λεπίδας τους, η οποία είναι σε σχήμα “V”.

Το πιο συνηθισμένο παραδοσιακό Κρητικό μαχαίρι είναι η κοφτερή “σαΐτα”. Σε πολλές περιπτώσεις τα Κρητικά μαχαίρια έχουν πολύ ιδιαίτερες λαβές, π.χ. από κέρατο κατσίκας, αλλά και ιδιαίτερα περίτεχνες θήκες, όπως κάποιες από καθαρό ασήμι που είναι πολύ περίτεχνα σκαλισμένες, και οι οποίες συνοδεύουν κάποια σπάνια “συλλεκτικά” μαχαίρια. Αν δείτε με προσοχή τα μαχαίρια προς πώληση σε ένα παραδοσιακό μαχαιροποιείο στα Χανιά, θα εκπλαγείτε από τη μεγάλη ποικιλία τους και τη δημιουργική φαντασία που έχουν βάλει οι τεχνίτες κατά την κατασκευή τους.

Αν και στην εποχή μας είναι πλέον ελάχιστοι οι τεχνίτες αυτοί στην πόλη των Χανίων, μια επίσκεψη σε ένα παραδοσιακό Κρητικό μαχαιροποιείο είναι ακόμη και σήμερα μια ξεχωριστή εμπειρία για κάθε επισκέπτη.

Ένα από τα πρώτα εργαλεία τα οποία κατασκεύασε ο άνθρωπος και το οποίο τον βοήθησε να επιβιώσει στη δύσκολη εποχή της αυγής του πολιτισμού είναι το μαχαίρι, το πρώτο αγχέμαχο όπλο. Για την κατασκευή του, μιμήθηκε στο σχήμα τα νύχια των άγριων ζώων, με τα οποία αυτά έπιαναν και φόνευαν τη λεία τους.

Στη Μινωική Κρήτη, η οποία μας κληροδότησε αρκετά λαμπρά έργα ενός προηγμένου και ταυτόχρονα ιδιόμορφου πολιτισμού, κατασκευάστηκαν αξιόλογα μαχαίρια, ελάχιστα δείγματα των οποίων έφτασαν μέχρι την εποχή μας.

 Στο μουσείο του Ηρακλείου μάλιστα, φυλάσσεται αγαλματίδιο πολεμιστή από τη Σητεία, Μινωικής εποχής, οπλισμένου με μαχαίρι το οποίο παρουσιάζει μερικές ομοιότητες με τα σύγχρονα Κρητικά μαχαίρια. Αξίζει ιδιαίτερα να τονιστεί ότι, σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία, τα αγχέμαχα όπλα και τα πολεμικά κράνη γεννήθηκαν στην Κρήτη, αφού εφευρέτες τους θεωρούνται οι Κουρήτες, ακόλουθοι του Δία.